اسرار ام ابیها...
شرحی کوتاه بر معانی «امّ ابیها»
دربارۀ اسماء و القاب حضرت زهرا«سلاماللهعلیها» از پیغمبر اکرم«صلّیاللهعلیهوآلهوسلّم» و ائمّۀ طاهرین«سلاماللهعلیهم» روایات زیادی نقل شده است. از جمله کنیههایی که مکرّرا در روایات، برای حضرت زهرا«سلاماللهعلیها» نقل شده است، کنیۀ «أمّ أبیها» میباشد؛ یعنی فاطمه«سلاماللهعلیها» مادر پیغمبر اکرم«صلّیاللهعلیهوآلهوسلّم» است.
این کنیۀ حضرت زهرا«سلاماللهعلیها» سه معنا دارد و هر سه معنا، فوقالعاده مهم است که اگر به آن توجّه شود، علاوه بر اینکه اعتقاد ما راجع به حضرت زهرا«سلاماللهعلیها» زیاد میشود، بهتر میتوانیم ایشان را به عنوان اسوه و سرمشق در زندگی خود قرار دهیم.
فاطمه«سلاماللهعلیها»، علت غایی آفرینش پیامبر(ص)
معنای اول این است که حضرت زهرا«سلاماللهعلیها»، علّت غائی برای پیغمبر اکرم«صلّیاللهعلیهوآلهوسلّم» بودند. در روایت معروف «لَوْلاکَ لما خَلَقْتُ الأفْلاکَ و لَوْلا عَلیٌ لَمْا خَلَقتُکَ و لَولا فاطِمَةُ لَمْا خَلَقْتُکُما» که قسمت اوّل آن، یعنی عبارت «لَوْلاکَ لما خَلَقْتُ الأفْلاکَ» از جهت سند متواتر است و شیعه و سنّی، گرچه با الفاظ مختلف، ولی همگی نقل کردهاند.پروردگار عالم فرموده است: یا رسول الله، علت غائی عالم وجود، تو هستی و اگر تو نبودی، عالم را خلق نمیکردم.
ادامۀ روایت، یعنی عبارت «و لَوْلا عَلیٌ لَمْا خَلَقتُکَ و لَولا فاطِمَةُ لَمْا خَلَقْتُکُما»، اگرچه از جهت سند مانند قسمت اوّل نیست، امّا از اسرار شیعه است و مضمون آن در روایات و زیارات زیاد آمده است. اگر امیرالمؤمنین علی«سلاماللهعلیه» نبودند، خداوند پیغمبر اکرم«صلّیاللهعلیهوآلهوسلّم» را خلق نمیکرد. یعنی علت غائیۀ پیغمبر اکرم«صلّیاللهعلیهوآلهوسلّم»، علی«سلاماللهعلیه» است. در ادامۀ روایت، خداوند خطاب به رسول اکرم«صلّیاللهعلیهوآلهوسلّم» در معراج میفرماید: یا رسول الله! علت غائیۀ عالم، تو هستی و علت غائی تو، امیرالمؤمنین علی«سلاماللهعلیه» است و علّت غائی امیرالمؤمنین«سلاماللهعلیه» و تو، زهراست. این معنا، به این امر برمیگردد که حضرت زهرا«سلاماللهعلیها»، علّت غائیۀ عالم وجود هستند و خداوند به خاطر حضرت زهرا«سلاماللهعلیها»، عالم وجود را خلق کرده است. به عبارت سادهتر، حضرت زهرا «سلاماللهعلیها»، نزد خداوند متعال به اندازهای قدر و منزلت دارند که اگر بهخاطر حضرت زهرا«سلاماللهعلیها» نبود، عالم هستی موجود نمیشد و همۀ عالم، به طفیل وجود ایشان پدیدار شده است.
و شاید معنای اینکه پیامبراکرم ایشان را «ام ابیها» میخوانند، این باشد که پیغمبر اکرم«صلّیاللهعلیهوآلهوسلّم» به حضرت زهرا«سلاماللهعلیها» اشاره میکنند که علّت غائیه برای من، تو هستی و خداوند، به خاطر تو، مرا خلق کرده است. با این معنا، خواه ناخواه، حضرت زهرا«سلاماللهعلیها» علّت غائیۀ دین پیغمبر اکرم«صلّیاللهعلیهوآلهوسلّم» و علت غائیۀ امامت هستند.
شخصیت پیامبر«ص» مرهون حضرت زهرا«س»
معنای دوّمی که از کنیۀ «ام أبیها» برداشت میشود، این است که شخصیّت پیغمبر اکرم«صلّیاللهعلیهوآلهوسلّم»، وابسته به زهراست. همانطور که شخص پیامبر گرامى«صلّیاللهعلیهوآلهوسلّم» مرهون مادرشان میباشند و حضرت آمنه«سلاماللهعلیها» براى شخص آن وجود مقدس، جزءالعلة هستند، مادر حضرت زهرا«سلاماللهعلیها»، یعنی حضرت خدیجه«سلاماللهعلیها»، نیز چنین بودند. ایشان با تلاش و کوشش فراوان، توانست سیزده سال اسلام عزیز را در مکّه یاری کند. اگر اموال حضرت خدیجه«سلاماللهعلیها» و تلاش و کوشش ایشان نبود، پیغمبر اکرم«صلّیاللهعلیهوآلهوسلّم» نمیتوانست سیزده سال سخت را در مکه پشت سر بگذارد. اگر پیغمبر اکرم«صلّیاللهعلیهوآلهوسلّم» توانستند سه سال با مشکلات و سختیهای فراوانی در شعب أبی طالب به همراه چهل نفر استقامت کنند، در اثر تلاش و کوشش مادر حضرت زهرا«سلاماللهعلیها» و اموال ایشان بود.
فدک، حق و میراث حضرت زهرا«سلاماللهعلیها»
پیغمبر اکرم«صلّیاللهعلیهوآلهوسلّم»، طی ده سال حضور در مدینه، هشتاد و چهار جنگ را پشت سر گذاشتند. کسی که به اقرار سنّی و شیعه، توانست جنگها را فتح کند، حضرت علی«سلاماللهعلیه» بودند. و آنکه به امیرالمؤمنین«سلاماللهعلیه» کمک کرده، حضرت زهرا«سلاماللهعلیها» و درآمدهای فدک ایشان بوده است.
اصل فدک، متعلّق به حضرت خدیجه«سلاماللهعلیها» بوده است. طی سه سال محاصرۀ مسلمانان در شعب ابیطالب، یهودیها آن را با یک قیمت فوقالعاده ارزان، تصرّف کرده بودند. در حقیقت فدک، متعلق به حضرت خدیجه«سلاماللهعلیها» و میراث حضرت زهرا«سلاماللهعلیها» بود. پس از فتح خیبر، وقتی پیغمبر اکرم«صلّیاللهعلیهوآلهوسلّم» فدک را گرفتند و به عنوان «فیء» در اختیار و تحت مالکیّت ایشان قرار گرفت، این آیۀ شریفه نازل شد: «وَ آتِ ذَا الْقُرْبى حَقَّهُ...»
احترام ویژه به حضرت زهرا«سلاماللهعلیها»
معنای سوّمی هم که برای کنیۀ «امّ أبیها» وجود دارد، و ما باید در زندگی از آن سرمشق بگیریم، احترام به حضرت زهراست. معنای سوّم «امّ أبیها» آن است که احترام به حضرت زهرا«سلاماللهعلیها»، بر پیغمبر«صلّیاللهعلیهوآلهوسلّم» و همۀ ائمّۀ طاهرین«سلاماللهعلیهم» و عموم مردم، واجب و لازم است.
پیغمبر اکرم«صلّیاللهعلیهوآلهوسلّم» احترام فوق العادهای برای حضرت زهرا«سلاماللهعلیها» قائل بودند. در روایات میخوانیم پیغمبر اکرم«صلّیاللهعلیهوآلهوسلّم»، هر روز سری به خانۀ حضرت زهرا«سلاماللهعلیها» میزدند. همینطور که مستحبّ است که انسان در مسجد دو رکعت نماز بخواند، پیغمبر اکرم«صلّیاللهعلیهوآلهوسلّم» نیز در آنجا دو رکعت نماز میخواندند. گاهی دست حضرت زهرا«سلاماللهعلیها» و گاهی صورت و گاهی سینۀ ایشان را میبوسیدند و میفرمودند: «بوی بهشت را از زهرا استشمام میکنم» و با یک ادب خاصّی در مقابل حضرت زهرا«سلاماللهعلیها» مینشستند. اگر حضرت زهرا«سلاماللهعلیها» بر پیغمبر اکرم«صلّیاللهعلیهوآلهوسلّم» وارد میشدند، پیغمبر«صلّیاللهعلیهوآلهوسلّم» تمام قد بلند میشدند و ایشان را به جای خود مینشاندند و در مقابل زهرا مینشستند و با هم گفتگو میکردند و اگر پیغمبر اکرم«صلّیاللهعلیهوآلهوسلّم» بر زهرا«سلاماللهعلیها» وارد میشدند، حضرت زهرا«سلاماللهعلیها» نیز اینگونه احترام میگذاشتند.
یکی از بزرگان مورد اعتماد میفرمود: وقتی پیغمبر اکرم«صلّیاللهعلیهوآلهوسلّم» میخواستند از خانۀ حضرت زهرا«سلاماللهعلیها» بیرون بروند، به صورت عقب عقب بیرون میرفتند که پشتشان به حضرت زهرا نباشد! خلاصه آنکه پیغمبر اکرم«صلّیاللهعلیهوآلهوسلّم» احترام خاصی برای حضرت زهرا«سلاماللهعلیها» قائل بودند.
معنای حجیت حضرت زهرا«سلاماللهعلیها»
در روایتی منسوب به امام حسن عسکری«سلاماللهعلیه»، ایشان فرمودند: «نَحنُ حُجَجُ اللَّه عَلَى خَلقِه وَ جَدَّتُنَا فَاطِمَة حُجّة اللَّه عَلَینا»[16] ؛ ما امامان، حجّت بر مردم هستیم و فاطمه، حجّت برای ماست.
این روایت معنای عجیب و دقیقی دارد. به طور خلاصه باید گفت: وقتی دوران رجعت فرا میرسد، حکومت اسلامی اهلبیت«سلاماللهعلیهم» جهانی میشود و چندین میلیون سال، اهل بیت«سلاماللهعلیهم» روی کرۀ زمین حکومت میکنند. در این دوران، حجیّت حضرت زهرا«سلاماللهعلیها» نمایان و آشکار میشود. اینکه امام عسکری«سلاماللهعلیه» میفرمایند مادرم حضرت زهرا حجّت برماست، به این معناست که در این زمان، ملکۀ عالم وجود، حضرت زهرا«سلاماللهعلیها» میشوند. البته در زمان پیغمبر اکرم«صلّیاللهعلیهوآلهوسلّم» و در زمان امیرالمؤمنین«سلاماللهعلیه» و دیگر ائمّه نیز حضرت زهرا«سلاماللهعلیها» حجّت هستند، امّا در دوران امام زمان، خصوصاً با وجود «مصحف فاطمه» این عظمت، متجلّی میشود. همچنین در دوران رجعت و حکومت جهانی اهل بیت«سلاماللهعلیهم»، قانون اساسی این عالم، مصحف زهرا میباشد.
البته در مورد اینکه حقیقت مصحف چیست، اطّلاعات ما بسیار ناقص است. فقط میدانیم که در مدّت کوتاه حیات حضرت فاطمه«سلاماللهعلیها» بعد از رحلت پیغمبر اکرم«صلّیاللهعلیهوآلهوسلّم»، جبرئیل بر ایشان نازل شده و مطالبی را نازل کرده است و امیرالمؤمنین علی«سلاماللهعلیه» نیز کاتب آن بودند. این مطالب در کتابی به نام «مصحف فاطمه» جمعآوری شد و احدی به جز ائمّۀ طاهرین به آن دسترسی ندارد و در زمان ما، نزد حضرت مهدی«ارواحنافداه» است. اینکه حقیقت این مصحف چیست و در آن چه مطالبی وجود دارد که در قرآن نیست، نمیدانیم. اما آنچه میشود گفت، این است که: در زمان رجعت و حکومت اسلامی بعد از امام زمان«ارواحنافداه» که چندین هزار سال و بلکه میلیونها سال، طول میکشد، قانون اساسی آن روز، مُصحف زهراست و حضرت زهرا«سلاماللهعلیها» نیز حجّت بر ائمۀ طاهرین«سلاماللهعلیهم» و ملکۀ عالم وجود هستند و این، معنای سوّم کنیۀ «ام أبیها» است.